Cornelis Wilhelmus Opzoomer

Geboren in een streng calvinistisch gezin

Cornelis Wilhelmus Opzoomer werd geboren in Rotterdam in 1821. Hij was de zoon van Cornelis Opzoomer en Geertrui Vogel. Een jaar eerder op 19 maart was een eerder kind met dezelfde naam kort na zijn eerste verjaardag overleden. Zijn ouders waren streng calvinistisch. Zijn vader was werkzaam bij het Stedelijk Armbestuur (later als directeur). Opzoomer had een zus en broers; zijn oudste broer werd predikant in de pastorie van Wijk bij Duurstede. Johannes Jacobus van Oosterzee (1817-1834), een Rotterdamse predikant en later hoogleraar theologie in Utrecht, kende Opzoomer en zijn familie en schreef over hen: 'Opzoomer is hier uit burgerouders geboren en dit burgerlijke – ik gebruik het woord in geen kwade betekenis, maar toch antithetisch tegenover het fijn aristocratisme van Van Heusde b.v. – is voor mijn oog in vorm, inhoud en toon van zijn spreken en schrijven altijd zeer merkbaar gebleven'. Over de moeder van Opzoomer herinnerde hij zich: 'Zijn moeder heb ik altijd als een zeer kerksche, godsdienstige vrouw hooren beschrijven, groote volgeling van den hier in den tijd vooral bij min ontwikkelden zeer geliefden Ds. Oort, bij wien ook Opzoomer ter catechisatie geweest is' (Vos, 2002, p.37 ). Opzoomer was leerling van het Eraschmiaans gymnasium in Rotterdam.

De Opzoomerstraat in Rotterdam

Jeugd

Naar Gymnasium Erasmianum in Rotterdam

Opzoomer ging naar het Gymnasium Erasmianum in Rotterdam. Een eerbiedwaardige school met een rijke historie, gesticht in 1328. Op het Johan de Witt-gymnasium uit Dordrecht van 1253 na, de oudste school van Nederland. Het Erasmianum was gelegen op de hoek van de Coolsingel en de Laurensstraat.

De school in op 10 mei 1940 tijdens het bombardement verwoest.

Militaire keuring

Tijdens de ingangskeuring is vastgelegd dat Cornelis een ovaal aangezicht had, blauwe ogen, een spitse neus en kleine mond. De ronde kin was zichtbaar evenals de bruine wenkbrauwen. Zoals in tijd tijd normaal werden lengtematen niet in centimeters opgeschreven, maar in ellen, palmen, duimen en strepen. (1 el = 1 meter - 1 palm = 1 decimeter - 1 duim = 1 centimeter - 1 streep = 1 millimeter)

Cornelis was 1 el, 6 palmen, 4 duimen en 0 strepen groot.

Volwassen

Studie Rechten in Leiden

in 1839 begon hij aan de studie rechten in Leiden. Hij studeerde onder andere bij staatsman Johan Rudolph Thorbecke en filosoof Jacob Nieuwenhuis. Aan de universiteit kwam hij in aanraking met het Duits idealisme en het gedachtegoed van Karl Christian Friedrich Krause (1781-1832), die een pantheïstisch systeem ontwikkelde waarin hij geloof en rede verenigde. Opzoomer kon zich vinden in de 'moderne theologie', die de Bijbel niet letterlijk nam maar wetenschappelijk benaderde en interpreteerde. Opzoomer schreef tijdens zijn studententijd een brief aan de Amsterdamse historicus en dichter Da Costa (1798-1860), over wonderen, die in Opzoomers ogen niet bestaan. Opzoomer was niet alleen een rechtenstudent: hij hield zich daarnaast uitgebreid bezig met wijsbegeerte, letteren, theologie en natuurwetenschappen. Niet alleen won hij in februari 1845 een juridische prijsvraag, hij promoveerde in datzelfde jaar, op 31 oktober, aan de juridische faculteit. Opzoomer was toen vierentwintig jaar oud. Zijn proefschrift ging over natuurlijke verplichtingen: De naturali obligatione.

Het proefschrift

Buitengewoon hoogleraar in Utrecht

Vlak na zijn promotie, in januari 1846, werd Opzoomer benoemd tot buitengewoon hoogleraar in Utrecht. Toen was hem ook al een eredoctoraat (honoris causa) in de letteren en wijsbegeerte in Leiden aangeboden. Opzoomer brak met een lange traditie: zijn inaugurele rede in Utrecht was de eerste die in het Nederlands en niet in het Latijn werd uitgesproken en gepubliceerd. Opzoomer was wel in staat tot het schrijven in het Latijn, maar absoluut geen groot liefhebber van deze taal. Zijn inaugurele rede had de titel: "De wijsbegeerte, den mensch met zich zelven verzoenende". Sommigen waren kritisch over zijn frivole schrijfstijl. Zijn toon wordt door sommigen als (te) frivool beschouwd:
"Ééne aanmerking zij nog aan Ref. vergund, zij betreft den stijl, die over het algemeen sierlijk, krachtig en kernachtig is, vol beelden en vergelijkingen; wij zouden dien hier en daar wel eens voor wat al te bloemrijk en te leenspreukig houden; hij kan zulks ook wel meer in eene redevoering dan in eene verhandeling zijn, echter moet hij niet te veel, over wijsgeerige onderwerpen gaande, het poëtisch proza naderen."

Een van de schitterende oude gebouwen van de Universiteit waar Opzoomer gewerkt heeft

Gezin samen met Adelaide Ackersdijck

Opzoomer trouwde in 1848 met Adèle (Adelaide) Catharine Josepha Ackersdijck, dochter van professor staathuishoudkunde Jan Ackersdijck in Utrecht. Zij kregen drie kinderen. In 1850 werd hun eerste zoon Emile geboren. In 1856 werd hun dochter Adèle Sophie Cordilia geboren in Utrecht. Zij werd schrijfster (onder de naam A.S.C. Wallis) en schilderes en trouwde in 1888 met de Hongaar Géza Antal von Felsö-Gellér met wie ze naar Hongaerije verhuisde. In 1865 werd Opzoomers tweede zoon Walter geboren; hij werd later burgemeester van Hellevoetsluis.
Het lijkt erop dat de kinderen van Opzoomer al vroeg bekend raakten met de wetenschap en de kunsten. Zo kreeg Adèle naast lager onderwijs lessen in schilderen van schilderes Margaretha Roosenboom.

Opzoomer trouwde met Adelaide Ackersdijck

Van Rector tot gewoon Hoogleraar

Opzoomer's eerste gepubliceerde filosofische werk: De weg der wetenschap: een handboek der logica verscheen in 1851. Opzoomers handboek werd populair. Zelf werd Opzoomer, terwijl hij al buitengewoon hoogleraar was, benoemd tot rector (1851-1852). In 1853 werd hij benoemd tot gewoon hoogleraar, en dat bleef hij de volgende drieënveertig jaar.

De weg der wetenschap: een handboek der logica

Maatschappelijk betrokken

Opzoomer schreef over zeer uiteenlopende onderwerpen en gaf veel colleges. Daarnaast vond hij de tijd voor het vervullen van allerlei andere functies, waaruit zijn maatschappelijke betrokkenheid spreekt.
Zo werd hij in 1862 benoemd tot voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Acht jaar later werd hij voorzitter van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, en het jaar daarop richtte hij samen met Nolst Trenité de Nederlandse Protestantenbond op, waarvan hij voorzitter werd. Deze vereniging organiseerde lezingen, debatten, bracht liedbundels uit en zette zondagsscholen op.

Het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal te Amsterdam (1865-1870)

Verhuizing naar Oosterbeek en overlijden

In 1886 verhuisde Opzoomer naar Oosterbeek. In 1889 legde hij zijn hoogleraarschap om gezondheidsredenen neer. Daarna ging zijn toestand sterk achteruit. Hij werd hulpbehoevend en kon zich niet meer verstaanbaar maken. Zijn echtgenote vertolkte voor gasten zijn gedachten.
Opzoomer overleed op 22 augustus 1892 (een annonce daarover van de familie, ondertekend op 22 augustus, verscheen op 24 augustus 1892 in Het nieuws van den dag).
Op de begrafenis spraken onder andere de bevriende hoogleraar B.H.C.K. van der Wijck en de jongste zoon van Opzoomer. Zij spraken over zijn wetenschappelijke verrichtingen, maar ook over zijn persoon. Van Wijck zei dat hij over een groot komisch talent beschikte, en zijn voordrachten met 'pittigheid en gratie' tot leven wekte.
In kleine kring vertelde hij grappige verhalen en gaf hij imitaties ten beste en zelfs de kritische letterkundige Conrad Busken Huet was onder de indruk en noemde hem 'phaenomenaal'. Acht jaar na Opzoomer overleed zijn vrouw. Zij werd naast hem begraven op de Oude Begraafplaats in Oosterbeek.

Grafstenen op de Begraafplaats Fangmanweg in Oosterbeek

Toen-Nu

Weverstraat Hoek Benedendorpsweg

Opzoomer en zijn vrouw huurden in dit huis enkele kamers. De resten van het huis zijn na de oorlog gesloopt. Op dit moment is het een grasveld.

Allerlei

In huize Opzoomer werd veel Duits gesproken.

Opzoomer was zoals eerder aangehaald getrouwd met professorendochter Adelaide Aekersdijck (1857-1925). Het echtpaar had één dochter en twee zoons. De dochter, Adèle, was een hoogst intelligent meisje, dat karig bedeeld was met uiterlijke schoonheid. Ze was voorbestemd om als een bijzonder product van de opvoedingstalenten van haar vader door het leven te gaan, ‘een kweekproduct uit de studeerkamer van de grote Opzoomer’, aldus Annie Romein-Verschoor. Een dochter ‘in wier genialiteit hij zich dagelijks verheugen kon’, schrijft haar biograaf.

Adèle blonk uit op twee gebieden: ze schilderde en ze schreef. Haar schilderwerk was niet onverdienstelijk, maar nogal braaf: stillevens en portretten. Haar prozawerk was interessanter. Als achttienjarige publiceerde ze al een compleet historisch drama in verzen in het Duits onder het pseudoniem A.S.C. Wallis: "Der Sturz des Hauses Alba, Trauerspiel in fünf Aufzügen" (1875), over de lotgevallen van de Hertog van Alva en zijn zoon, datzelfde jaar gevolgd door een tweede historiestuk, Johann de Witt, Trauerspiel, eveneens in het Duits geschreven.

De voorkeur voor de Duitse taal was niet vreemd. In huize Opzoomer werd veel Duits gesproken. Moeder had een Duitse opvoeding genoten, vakanties van de familie werden doorgaans in Duitsland doorgebracht, en Adèle ging er op kostschool.
Bovendien was de hele academische wereld destijds voornamelijk op de Duitssprekende landen georiënteerd. Opzoomer sprak Duits alsof het zijn moedertaal was, trad regelmatig op in Duitsland als vertegenwoordiger van de Nederlandse universiteiten, kende de Duitse klassieken en vertaalde onder andere Hebels Allemanische Gedichte in het Nederlands. Zijn filosofiecolleges besloot hij steevast met een citaat uit Schiller.

Tekening door Adèle van Antal-Opzoomer (Dochter) uit 1884

Opzoomeren, een begrip!

De veelzijdigheid en de 'uitbundige' stijl van Opzoomer klinken door in het werkwoord 'opzoomeren', dat in 1989 ontstond. De Opzoomerstraat in de Rotterdamse wijk "Het Nieuwe Westen" was zo achteruitgegaan dat de bewoners initiatief namen de straat op te knappen: op te zoomeren. Het project kreeg veel aandacht en ook op andere plekken werd overgegaan tot 'opzoomeren'.

Hoe een wijsgeer Nederlandse steden aan het opknappen krijgt